زمینه و هدف: تربیت منش متاثر از اخلاق محیط زیستی، به گونه ای منطقی ، نگرش و رفتار محیط زیستی مردم را هدف قرار می دهد، به نحوی که حتی قانون نیز متاثر از لابی گری آن خواهد شد. از این رو پژوهش حاضر با هدف تبیین مولفه های تربیت منش محیط زیستی صورت گرفته است.مواد و روش ها: در این مطالعه کیفی برای دستیابی به مضامین و مولفه های منش محیط زیستی، واژگان کلیدی اصلی در پایگاه های اطلاعاتی داخلی و خارجی به صورت هدفمند جستجو شدند، سپس تحلیل محتوای 45 سند پژوهشی داخلی و خارجی بازیابی شده با رویکرد استقرایی انجام گرفت. برای این منظور ابتدا مولفه های تربیت منش و به طور خاص تربیت منش محیط زیستی، از نظر هر پژوهشگر استخراج گردید. در گام بعدی فراوانی هر یک از مولفه های مستخرج، از نظر پژوهشگران، به کمک نرم افزار SPSS به دست آمد، سپس مدل مفهومی پژوهش با استفاده از نرم افزار Nvivo 10 رسم گردید.یافته ها: تعداد کل مولفه های تعیین کننده تربیت منش محیط زیستی از نظر 45 پژوهشگر، بالغ بر 60 مولفه بود. برخی از مولفه ها صرفا از جانب یک پژوهشگر مورد تاکید قرار گرفتند که از این میان می توان به مولفه هایی چون قداست طبیعت، قوی بودن، مهارت رهبری، مذهبی بودن، فرمانبرداری، هم ذات پنداری و هوش اشاره کرد. مهم ترین مولفه های شناسایی شده به ترتیب عبارت از: احترام (48.9 درصد)، عدالت (42.2 درصد)، صداقت (35.6 درصد)، مهربانی (33.4 درصد)، احساس مسوولیت (33.4 درصد)، پشتکار (26.7 درصد)، مراقبت (24.4 درصد) و انضباط (22.2 درصد)، همدلی (20) و صبر (20) بودند.نتیجه گیری: تغییر نگرش ما به طبیعت، از نگاه کالایی به نگاه اجتماعی، تغییر رفتار ما را در پی خواهد داشت. مدل به دست آمده نشان می دهد که تربیت منش پایه گذار طیفی از نگرش ها و رفتارهای مطلوب و هماهنگ با محیط زیست است که ضامن بقای نوع بشر در چرخه حیات خواهند بود.

هدف اصلی این مقاله، بررسی رابطه ی بین میزان اخلاق محیط زیستی و سرمایه ی اجتماعی با فرهنگ محیط زیستی با تأکید بر شهر کرمان برای دو مقطع زمانی ده سال پیش و در حال حاضر است که با روش پیمایشی و استفاده از ابزار پرسش نامه انجام شده است. جامعه ی آماری شامل افراد بالای 16سال ساکن در مناطق چهارگانه ی شهر کرمان است که براساس آمار سال 1395 معادل 634132 نفرند. از این جمعیت تعداد 384 نفر براساس فرمول نمونه گیری کوکران انتخاب شدند و پس از گردآوری داده ها 374 پرسش نامه مبنای تحلیل های آماری قرار گرفت. تحلیل های آماری با استفاده از دو نرم افزار SPSS و AMOS انجام شد. نتایج نشان می دهند رابطه ی بین اخلاق محیط زیستی با میزان فرهنگ محیط زیستی در ده سال پیش (71/0=r) و در زمان حاضر برابر (33/0=r)، فرهنگ محیط زیستی با میزان سرمایه ی اجتماعی در زمان حاضر (41/0=r) و در ده سال پیش (35/0=r)، معنادار است. نتایج حاصل از آزمون تحلیل واریانس نشان می دهند میانگین فرهنگ محیط زیستی برای سه گروه سنی مطرح شده با هم تفاوت معنادار دارد. همچنین میانگین فرهنگ محیط زیستی برای طبقات اجتماعی مختلف با هم تفاوت دارد. نتایج حاصل از رگرسیون چندگانه نشان می دهند دو متغیر سرمایه ی اجتماعی و اخلاق محیط زیستی 50 درصد از تغییرات درونی متغیر وابسته یعنی فرهنگ محیط زیستی در شهر کرمان را تبیین می کنند. نتایج حاصل از مدل معادله ی ساختاری (AMOS) نشان می دهند تأثیر متغیرهای سرمایه ی اجتماعی، اخلاق محیط زیستی و متغیر پایگاه اقتصادی-اجتماعی بر متغیر وابسته معنادار است.

امروزه در جهان شاهد رشد فزاینده علوم به ویژه علوم زیستی و پزشکی هستیم. الزامات اخلاقی این توسعه علمی در حال حاضر در جهان اسلام بدون توجه و تمرکز کافی بر جنبه های بومی و اسلامی مد نظر قرار می گیرد و حتی نهادهای بین المللی به لزوم پرداختن به جنبه های مذهبی گفتمان اخلاق زیستی در کشورهای اسلامی به درستی آگاه نیستند. از سوی دیگر معرفی یک نظریه اخلاقی جامع پیرامون موضوع اخلاق زیستی مستلزم تاملی دقیق و عمیق در مبانی جهان بینانه و فلسفی است. یکی از راهکارهای مناسب برای ورود به این بحث که در این مقاله به آن پرداخته شده است، مطالعه تطبیقی مبانی جهان بینانه و فرااخلاقی بین اخلاق زیستی اسلامی و اخلاق زیستی سکولار است. از این رو نگارندگان می کوشند به تفاوت های موجود در جهان بینی این دو نگره اخلاقی بپردازند از جمله: تفاوت در اعتقاد به منشا و خالق هستی، تفاوت در نگرش به کلیت هستی و تفاوت در نگاه به عالم مادی و قوانین حاکم بر آن و سپس به تفاوت های انسان شناسانه این دو نگره اخلاقی اشاره کنند که تفاوت در نگرش به خلقت انسان، تفاوت در نگرش به ابعاد وجودی انسان و زندگی پس از مرگ از جمله آنهاست و نهایتا به تفاوت های فرااخلاقی در اخلاق زیستی اسلامی و سکولار از جمله تفاوت در وجودشناسی اخلاقی، تفاوت در معرفت شناسی اخلاقی و تفاوت در دلالت شناسی اخلاقی اشاره نمایند. پاره ای از شباهت های نگره اسلامی و نگاه سکولار به اخلاق زیستی که عمدتا شباهت های هنجاری هستند نیز از دیگر نکاتی است که نگارندگان به مطالعه آن پرداخته اند.در نتیجه می توان به پذیرش تفاوت ها و شباهت ها به عنوان یک واقعیت موجود، برای آغاز یک گفتگوی سازنده دوجانبه و معرفی مبانی اخلاق زیستی اسلامی اشاره کرد.

نخستین مفاهیم دستوری که انسان موظف به اطاعت از آن شده، در قالب «اخلاق» شکل گرفته اند. تضمین وجدانی تفکر و کردار، هر چند همواره اثربخش نیست، اما می تواند مقدمه، توجیه یا مبنایی برای قواعد حقوقی بعدی قرار گیرد. از سوی دیگر، عملی کردن اخلاق، در باب دغدغه های جدی بشریت، یعنی حقوق و تکالیف زیستی، مستلزم تعریف مبانی و اصول جامع و مقبول برای اخلاق زیستی است. برای موفقیت و کاربردی شدن، این اصول باید با لحاظ اشتراکات ملت های مختلف جهان تدوین شده و متضمن همگرایی و عزم بین المللی در صیانت از محیط زیست به مفهوم عام آن باشند. مساله مهم تر دیگر، وضع ضمانت اجرای حقوقی برای «اجرایی» کردن اصول اخلاق زیستی است که همگرایی، زمینه تحقق آن را در سطح بین المللی فراهم خواهد کرد.

اخلاق زیستی شامل بخشی از فعالیت های انسانی می شود که به طور خاص و مستقیم با کاربرد تکنولوژی در زندگی طبیعی او سر و کار دارد. تکنولوژی هایی از این سنخ با عنوان «بیوتکنولوژی» یا «فناوری زیستی» متمایز و مشخص می شوند. بیوتکنولوژی افزون بر آنکه زندگی انسان را از رهگذر تغییر زندگی گیاهی و حیوانی تغییر داده، آن را به طور مستقیم نیز زیر تاثیر قرار داده است. به همین دلیل، ارزیابی اخلاقی مسایل بیوتکنولوژی از اهمیت بسیاری برخوردار است؛ زیرا منظر اخلاقی، منظری بنیادین است و در پرتو آن می توان برخی دیگر از نظرگاه ها را مانند نظرگاه های دینی یا حقوقی نیز تبیین یا حتی متعین و مقید کرد. گستره اخلاق زیستی حیات انسان را پیش از تولد، در طول زندگی و پس از مرگ در بر می گیرد و شامل موضوعاتی چون «درمان ناباروری»، «سقط جنین»، «پیوند اعضا»، «شبیه سازی انسان و پژوهش بر او»، «دستکاری های ژنتیک در گیاهان و حیوانات»، «معیار مرگ» و «مرگ آسان» می شود. در این مقاله، قلمرو اخلاق زیستی از طریق معرفی و تحلیل مسایل آن، طرح و سنجش دیدگاه های رقیب و ارایه راهکارهایی برای نگرش دقیق به مسایل و حل آنها کاویده می شود. مسایل اخلاق زیستی را باید به دور از جزم اندیشی، به صورت یک کل نگریست و داوری های اخلاقی مربوط به آن را در چارچوب نظریه ای قابل دفاع که مبانی آن نیز در فرا- اخلاق مستحکم شده است روشن، رسا و با یکدیگر سازگار ساخت.

اخلاق زیستی رویکردی میان رشته ای است که به بررسی مسائل اخلاقیِ برخاسته از به کارگیری علوم و فناوری های زیستی در زندگی انسان و غیرانسان می پردازد. با این حال، در ادبیات این رشته فراوان به تحلیل ها و استدلال هایی از جنسی دیگر، برمی خوریم. حقوق و اخلاق گرچه هر دو در دستۀ علوم هنجاری جای می گیرند، از نگاهی متفاوت به مسائل می پردازند. متخصصان این حوزه ها اغلب بی توجه به تمایز «امر اخلاقی» و «امر حقوقی»، از مفاهیمی مانند حقِ اخلاقی سخن می رانند. با تحلیل دقیق می توان نشان داد چگونه این خلط های مفهومی به نتایج نادرست و تناقض در مباحث بایدانگار مربوط به علوم و فناوری های زیستی می انجامند. تتبع در حقوق و اخلاق زیستی و تحدید دقیق قلمروی هر یک با تکیه بر ویژگی های تمایزبخش حقوق و اخلاق می تواند از وقوع این خلط های مفهومی پیشگیری کند. در این پژوهش برآنیم با طرح و تحلیل محورهای چهارگانۀ «هدف»، «قلمرو»، «تولید قاعده» و «ضمانت اجرا»، با ارائۀ مثال هایی از مسائل اخلاق زیستی، تفاوت های اخلاق و حقوق را به بحث بگذاریم. پس از آن به اجمال به دستۀ سومی از هنجارها، یعنی حق و عدالت، اشاره خواهیم کرد که، همانند حقوق، ناموجه پا به قلمرو اخلاق زیستی نهاده اند. بی اعتنایی به تمایز اخلاق و حقوق، به ویژه در مقام قانونگذاری و قضا، به نقض بی طرفی و سوگیریِ قانون به جانب یک دیدگاه اخلاقی می انجامد. بدین ترتیب، به جای آنکه سیاست بستری را برای همزیستی دیدگاه های متنوع اخلاقی فراهم آورد، عرصه را بر دیدگاه های اخلاقی متفاوت با اخلاق حاکم تنگ می کند. نظامی که در آن برخی اخلاق ها مجال ابراز وجود نمی یابند قطعاً از عدالت به دور است.

هدف پژوهش حاضر، اعتباریابی الگوی برنامه درسی اخلاق محیط زیستی مبتنی بر برساختگرایی اجتماعی در دوره متوسطه دوم است. این پژوهش، کاربردی از نوع توصیفی- پیمایشی می باشد. جامعه آماری پژوهش کلیه­ دبیران دوره­ متوسطه­ دوم استان مازندران به تعداد 11024 نفر (5692 مرد و 5332 زن) است. نمونه پژوهش شامل 360 نفر از دبیران دوره متوسطه دوم است که به روش نمونه گیری خوشه­ای نسبی چندمرحله­ای با فرمول کوکران انتخاب شدند. ابزار جمع آوری داده ها، پرسشنامه محقق ساخته برساختگرایی اجتماعی دارای 23 گویه با مقیاس پنج درجه ای لیکرت تنظیم شده است. جهت تعیین روایی پرسشنامه ها از روایی محتوایی و جهت بررسی پایایی پرسشنامه ها از پایایی مرکب استفاده شد که دارای وضعیت مناسب و قابل قبولی بود. برای تحلیل داده ها از روش تحلیل عاملی اکتشافی و تأییدی، با استفاده از نرم­افزارهای SPSS و PLS استفاده شد. نتایج نشان داد مؤلفه های هدف، محتوا، راهبردهای یاددهی-یادگیری و ارزشیابی در تبیین الگوی برنامه درسی اخلاق محیط زیستی مبتنی بر برساختگرایی اجتماعی مؤثر هستند و مدل از برازش مطلوبی برخوردار بود. برنامه درسی اخلاق محیط زیستی مبتنی بر برساختگرایی اجتماعی موجب می شود تا دانش­آموزان به گونه ای فعال درگیر شوند؛ هم چنین روی تفکر و درک به جای به خاطر سپاری صرف متمرکزشده و عملکرد بهتری داشته باشند. درواقع با استفاده از این رویکرد، فعالیت­های یادگیری اساسی در بستر دنیای واقعی در طبیعت رخ داده و سازنده­گرایی دانش­آموزان برانگیخته می شود.

هدف پژوهش حاضر، اعتباریابی الگوی برنامه درسی اخلاق محیط زیستی مبتنی بر برساختگرایی اجتماعی در دوره متوسطه دوم است. این پژوهش، کاربردی از نوع توصیفی- پیمایشی می باشد. جامعه آماری پژوهش کلیه­ دبیران دوره­ متوسطه­ دوم استان مازندران به تعداد 11024 نفر (5692 مرد و 5332 زن) است. نمونه پژوهش شامل 360 نفر از دبیران دوره متوسطه دوم است که به روش نمونه گیری خوشه­ای نسبی چندمرحله­ای با فرمول کوکران انتخاب شدند. ابزار جمع آوری داده ها، پرسشنامه محقق ساخته برساختگرایی اجتماعی دارای 23 گویه با مقیاس پنج درجه ای لیکرت تنظیم شده است. جهت تعیین روایی پرسشنامه ها از روایی محتوایی و جهت بررسی پایایی پرسشنامه ها از پایایی مرکب استفاده شد که دارای وضعیت مناسب و قابل قبولی بود. برای تحلیل داده ها از روش تحلیل عاملی اکتشافی و تأییدی، با استفاده از نرم­افزارهای SPSS و PLS استفاده شد. نتایج نشان داد مؤلفه های هدف، محتوا، راهبردهای یاددهی-یادگیری و ارزشیابی در تبیین الگوی برنامه درسی اخلاق محیط زیستی مبتنی بر برساختگرایی اجتماعی مؤثر هستند و مدل از برازش مطلوبی برخوردار بود. برنامه درسی اخلاق محیط زیستی مبتنی بر برساختگرایی اجتماعی موجب می شود تا دانش­آموزان به گونه ای فعال درگیر شوند؛ هم چنین روی تفکر و درک به جای به خاطر سپاری صرف متمرکزشده و عملکرد بهتری داشته باشند. درواقع با استفاده از این رویکرد، فعالیت­های یادگیری اساسی در بستر دنیای واقعی در طبیعت رخ داده و سازنده­گرایی دانش­آموزان برانگیخته می شود.